| A ACENTUACIÓN |
No galego só se usa un tipo de acento gráfico, o agudo (´), e diferenciamos tres clases de palabras segundo o acento: agudas, graves e esdrúxulas. O acento gráfico chámase en galego til.
AGUDAS
- acentúanse graficamente cando teñen máis dunha sílaba e rematan en vocal, en
vocal + n, en vocal + s ou en vocal + ns: puré, Ramón, mandís, xamóns.
Non se acentúan cando son monosílabas nin
cando acaban en ditongo decrecente ( seguido ou non de –s ): fe, Xan, can, colleu,
cantou, animais.
GRAVES – levan acento gráfico cando rematan en consoante distinta de –n ou –s, ou no grupo culto –ps: túnel, carácter, tórax, bíceps.
ESDRÚXULAS – levan sempre acento gráfico: esdrúxula, simpático, bágoa, tépedo.
Algunhas particularidades
1.- Con independencia do establecido nos apartados anteriores, as vocais i, u tónicas acentúanse graficamente cando van con outra vocal átona, para indicar que ambas vocais pertencen a sílabas distintas, e que polo tanto non forman ditongo: saúde, Raúl, ruído, prexuízo, etc.
2.- Cando as formas verbais levan pronomes enclíticos ou a segunda forma do artigo, trátanse a efectos de acentuación coma se fose unha soa palabra: cólleo, lévalle, bebíche-la auga, etc.
3.- As formas verbais que levan acento diacrítico mantéñeno sempre, aínda que vaian seguidas dun pronome enclítico ou da segunda forma do artigo: dálle as gracias, éche o mellor amigo, ti sempre dá-la nota. Isto non ocorre cando o acento da forma verbal non é diacrítico, xa que nese caso o feito de colocar un pronome enclítico pode facer que o acento desapareza. Fíxese: bebín o leite/ bebino.
4.- Non se acentúan nunca os adverbios acabados en –mente: rapidamente, facilmente, friamente...
5.- Nas palabras compostas soldadas, o primeiro termo perde o seu acento gráfico no caso de que o tivese: Riotorto, fervellasverzas...
6.- Non se acentúan nunca os demostrativos nin o indefinido e numeral un: esta casa, dáme esta, mira aquela, un deles, deixa un .
7.- Non se acentúan os interrogativos nin exclamativos directos, pero si os indirectos: ¿cando vés?; dime cándo vés; ¿qué che pasa?; cóntalle qué che pasa.
8.- Al letras MAIÚSCULAS acentúanse graficamente igual cás minúsculas.
O ACENTO DIACRÍTICO
Utilízase o acento gráfico con función diacrítica para distinguir dúas palabras que teñen a mesma forma na escrita pero que se diferencian polo seu timbre, porque unha palabra é tónica e a outra átona ou porque teñen distinto significado. Estas son algunhas das palabras que se diferencian polo acento:
| á ( a + a
artigo; ala ) |
a ( artigo;pron.; prep.) |
| ás ( a + as artigo; alas ) | as ( artigo;pron. |
| bóla (esfera ) | bola (peza de
pan ) |
| cá ( ca + a ) |
ca ( conx.) |
| cás ( ca + as ) | cas ( prep.) |
| chá ( plana ) | cha ( che + a ) |
| chás ( planas ) | chas ( che + as ) |
| có ( ca + o ) | co ( con + o ) |
| cós ( ca + os;
subst. ) |
cos ( con + os ) |
| cómpre ( é preciso ) | compre ( merque
) |
| cómpren ( son precisos ) | compren ( merquen ) |
| dá ( do verbo
dar ) |
da ( de + a ) |
| dás ( do verbo
dar ) |
das ( de + as ) |
| dó ( compaixón ) | do ( de + o ) |
| é ( verbo ser ) | e ( conx. ) |
| fóra ( adverbio ) | fora ( verbo ser ou ir ) |
| má ( mala ) | ma ( me + a ) |
| más ( malas ) | mas ( me + as ) |
| máis ( adv. e
pron. ) |
mais ( conx. ) |
| nó ( atadura ) |
no ( en + o ) |
| nós ( pron. tónico) | nos ( pron.
átono ) |
| ó ( a + o ) |
o ( artigo; pron. ) |
| ós ( a + os ) |
os ( artigo ; pron ) |
| óso ( do corpo ) | oso ( animal ) |
| pé ( parte do corpo ) | pe ( letra ) |
| póla ( rama ) | pola ( galiña; por + a ) |
| pór ( poñer ) |
por ( prep.) |
| présa ( apuro ) | presa ( dique, prendida) |
sé ( sede eclesiástica ) |
se (conx. ; pron.) |
| só ( adv. e adx. ) | so ( prep.) |
| té ( infusión ) | te ( pron. ; letra ) |
| vén ( pres. de vir ) | ven ( pres. de ver ) |
| vés ( pres. de vir ) | ves ( pres. de ver ) |
| vós ( pron. tónico ) |
vos ( pron. átono ) |
PALABRAS CON DIFERENTE ACENTUACIÓN
Paréceme interesante indicarvos unha serie de palabras que teñen a acentuación diferente con respecto ó castelán. Son estas : acne, amálgama, anódino, atmosfera, auréola, conclave, elite, heroe, medula, mísil, omoplata, paxaro, prénsil, réptil, téxtil e traquea.