O VERBO |
- No galego non hai tempos compostos con haber,
polo que non se poden empregar formas como: *había calado ou *hemos feito ( calara,
fixemos ).
- As primeiras e segundas persoas de plural do
copretérito ( pretérito imperfecto de indicativo ), do pretérito de
subxuntivo ( pretérito imperfecto ), do antepretérito ( pretérito
pluscuamperfecto ) e do pospretérito ( condicional ) levan acentuación grave e
non esdrúxula: cantabamos, sabiades, cantasemos, partirades, cantariamos... e non:
*cantábamos, *sabíades, *cantásemos, *partírades, *cantaríamos... que son
castelanismos.
- A segunda persoa de singular do pretérito
de indicativo, remata sempre en s : cantaches, colliches, deixaches...
- Os verbos rematados en cer e
cir, excepto facer, dicir e derivados, son completamente
regulares. Temos que evitar, polo tanto, formas como *traduxen, *conduxo, *obedezco... que
son en realidade: traducín, conduciu, obedezo.
- Os verbos acabados en uír son
regulares en galego: inclúo, inclúe, inclúa... e non *incluio, *incluie e *incluia. Na
primeira e segunda persoa do plural do copretérito levan unha diérese sobre o i, para
sinalar que este forma sílaba por si mesmo e non ditongo: incluïamos, contribuïades.
- Os verbos en aer, -oer, -aír,
-oír introducen un i - entre a raíz e a desinencia cando esta empeza
por o ou por a: caio, caiamos, moio, oia...
Verbos con alternancia vocálica |
Pres. de indicativo: sirvo, serves, serve, servimos, servides, serven.
Pres. de subxuntivo: sirva, sirvas sirva, sirvamos, sirvades, sirvan.
Imperativo: sirve, servide.
- Outros verbos cambian o u da raíz en
o na 2ª persoa de singular e na 3ª do plural do presente de indicativo. É o caso
de acudir, bulir ( e rebulir), cubrir e derivados, cumprir ( ser preciso ), cuspir,
durmir, engulir, fundir ( render ), fuxir, lucir e derivados, mulir, muxir, pulir, ruxir,
sacudir, subir, sufrir, sumir ( e consumir ), tusir, ulir, urdir, xunguir, xurdir.
Pres.de indicativo: subo, sobes, sobe,
subimos, subides, soben.
MODELO
DE CONXUGACIÓN DOS VERBOS REGULARES
INDICATIVO |
|||||||||||
1ª conx. |
2ª conx. |
3ª conx. |
1ª conx. |
2ª conx. |
3ª conx. |
||||||
ANDAR | VARRER | PARTIR | ANDAR | VARRER | PARTIR | ||||||
Presente |
Copretérito |
||||||||||
ando andas anda andamos andades andan |
varro varres varre varremos varredes varren |
parto partes parte partimos partides parten |
andaba andabas andaba andabamos andabades andaban |
varría varrías varría varriamos varriades varrían |
partía partías partía partiamos partiades partían |
||||||
Pretérito |
Antepretérito |
||||||||||
andei andache andou andamos andastes andaron |
varrín varriches varreu varremos varrestes varreron |
partín partiches partiu partimos partistes partiron |
andara andaras andara andaramos andarades andaran |
varrera varreras varrera varreramos varrerades varreran |
partira partiras partira partiramos partirades partiran |
||||||
Futuro |
Pospretérito |
||||||||||
andarei andarás andará andaremos andaredes andarán |
varrerei varrerás varrerá varreremos varreredes varrerán |
varrerei varrerás varrerá varreremos varreredes varrerán |
andaría andarías andaría andariamos andariades andarían |
varrería varrerías varrería varreriamos varreriades varrerían |
partiría partirías partiría partiriamos partiriades partirían |
||||||
SUBXUNTIVO |
|||||||||||
Presente |
Pretérito |
||||||||||
ande andes ande andemos andedes anden |
varra varras varra varramos varrades varran |
parta partas parta partamos partades partan |
andase andases andase andasemos andasedes andasen |
varrese varreses varrese varresemos varresedes varresen |
partise partises partise partisemos partisedes partisen |
||||||
|
|
|
FORMAS NOMINAIS | ||||||||
Infinitivo | Xerundio | Participio | ||||||
andar | varrer | partir | andando | varrendo | partindo | andado | varrido | partido |
As formas do futuro de subxuntivo
coinciden nos verbos regulares coas do infinitivo conxugado. Este tempo, o futuro de
subxuntivo, a penas ten usos xa no galego actual, sobre todo no na lingua oral, aínda que
pervive na lingua escrita en linguaxes moi concretas, por exemplo a xurídica e a
administrativa.
O infinitivo ten dúas formas, unha invariable
e impersoal e outra conxugada e persoal, con morfemas de número e persoa. O emprego desta
segunda forma é voluntario, baseado normalmente en razóns de expresividade, e o seu
emprego está condicionado a unhas
determinadas regras:
1- Cando o suxeito do
infinitivo é diferente ó do verbo principal: con apurares un pouco, acabaremos antes.
2- Cando vai precedido de preposición ou
locución prepositiva, teña ou non o mesmo suxeito có do verbo en forma persoal: antes
de marchardes, pechade todo ben.
3- Cando, aínda tendo o mesmo suxeito
có verbo principal, vai a unha distancia considerable para non deixar claro cal é o seu
suxeito: quedaron durmidos, e sen poder ir de excursión, ó non oiren o espertador.
Verbos non reflexivos |
Hai moitos verbos que en castelán funcionan
como pronominais, mentres que en galego non. Estes son algúns dos que non se deben
empregar con pronome reflexivo: abrandar, adormecer, afrouxar, almorzar, apodrecer,
apurar, atrasar, baixar, caer, calar, cargar, casar, cicatrizar, coller, comer, curar,
deixar, demorar, desfondar, desinchar, dislocar, enfermar, escapar, escordar, esperar,
espertar, estreitar, fracturar, inchar, incrementar, marchar, merendar, morrer, parar,
quedar, rachar, rebentar, recordar, rir, romper, sentar, sorrir, terminar, tropezar, xogar...
Son polo tanto incorrectas expresións deste
tipo:
*Cainme no medio da rúa.
*María casouse o sábado pasado.
*O neno adormeceuse rapidamente.
O correcto é:
Caín no medio da rúa.
María casou o sábado pasado.
O neno adormeceu rapidamente.